De onstuitbare opmars van de trekzak

• Berend en Tjitske Kok uit De Wilp met een Serenellini, een harmonica uit hun collectie.

Foto: LC, Jan de Vries

---

De harmonica, it lûkoargel, de open en toe, de tire-tire-pousse-pousse, de serinette, de piano à bretelles en de quätschkommode. Zomaar wat namen uit Nederland en België voor een muziekinstrument dat de laatste jaren aan een onstuitbare opmars is begonnen. Vooral in Friesland is de trekzak populair.

Dat laatste zegt Berend Kok uit De Wilp, eigenaar van een speciaalzaak voor de verkoop van accordeons en harmonica’s. Het is de enige winkel in deze soort in de drie noordelijke provincies, waarin De Wilp mooi centraal ligt. Toch ligt het zwaartepunt van de verkoop in Friesland.

Dat komt omdat de trekharmonica hier sinds een jaar of vier erg populair aan het worden is. Haast iedere grotere Friese plaats kent wel een vereniging van harmonicaspelers. De grootste is zonder twijfel de Sneker Trekzakclub met ongeveer 300 leden.

De Sneker vereniging geldt zo’n beetje als vooroploper. Veel verenigingen gebruiken een leerboek van deze club. Dat is geschreven door Menno Dijkstra en Vincent Veeger. Erg populair onder de te leren liedjes is de Pletwals.

De trekzak is haast nog populairder bij vrouwen dan bij mannen. Berend Kok denkt dat het komt omdat het een licht instrument is, hooguit enkele kilo’s zwaar. Een accordeon is veel forser en daardoor zwaarder.

De trekzak is ook populair omdat het spelen erop gemakkelijker te leren is. Na een cursus van dertien lessen (kosten ongeveer 150) kan iemand al hele leuke wijsjes laten horen. De grote populariteit juist in Friesland verklaart Berend Kok uit de rijke traditie van de binnenscheepvaart. Een trekzak aan boord van een skûtsje brengt onmiddellijk sfeer, weet hij.

• Het stemmen van een blok met een vijltje. Door de tongen aan de punt of in het midden te bewerken wordt de toon hoger of lager.

Foto: LC, Jan de Vries

---

Er zijn enkele wezenlijke verschillen tussen accordeon en harmonica. Bij een accordeon loopt de melodie bij induwen of uittrekken van de balg gewoon door. Bij een harmonica krijgt men bij het induwen een andere toon dan bij uit uittrekken. De kunst is om handig van die verschillen gebruik te maken, om toch een goed lopende melodie te krijgen.

Er zijn nog twee verschillen. Bij accordeons kan men zowel een klavier hebben als knoppen. Harmonica’s kennen alleen knoppen. Aan de dis kant (het gedeelte dat wordt bespeeld door de rechterhand) zitten 21 knoppen, aan de baskant acht.

De trekzak speelt, net als de bluesharmonica, in een toon- soort, terwijl met een accordeon modulaties van de ene naar de andere toonsoort mogelijk zijn. Wie een trekzak die speelt in c bezit en eens in f wil spelen, moet er een instrument bij nemen. De prijs is niet onoverkomelijk. Het echtpaar Kok heeft al voor een kleine 800 een nieuwe harmonica te koop. Voor vier briefjes van honderd is wel eens een goede tweedehandse te verkrijgen.
Ook in De Wilp zelf heeft het enthousiasme toegeslagen. Daar bestaat sinds kort ook een trekzakvereniging. Initiatiefnemers waren daar Berend Kok en zijn vrouw Tjitske. Ze geven geen les, maar hebben gezorgd voor een muziekleraar.

Geen van beiden is virtuoos op de harmonica. Maar ze weten wel alles van het instrument. Berend, ooit begonnen als woninginrichter, repareert en restaureert gebruikte instrumenten zelf. Tjitske, die voor haar huwelijk werkte als verkoop ster, heeft haar oude deskundigheid meegenomen. Zij zorgt vooral voor de verkoop.

• Berend Kok repareert in zijn werkplaats een blok van een trekzak.

Foto: LC, Jan de Vries

---

Dat reparatie- en restauratiewerk vindt plaats in de kleine werkplaats. Die hebben ze, net als de winkel trouwens, aan huis. Want Kok werkt nog steeds een deel van zijn tijd als woninginrichter. De harmonicawinkel is op donderdagmiddag, vrijdagmiddag en zaterdag open. De maandag blijft gereserveerd voor het reparatiewerk.

De winkel is dan ook dicht, want het repareren van harmonica’s en accordeons is een inspannende en tijdrovende bezigheid, waar uiterste concentratie is vereist. Berend Kok laat graag zien waarom dat zo is.
Hij is erg trots op zijn kleine werkplaats. Die ziet de binnenkomende klant ook het eerst, daarna pas de winkel. Hij repareert daar niet alleen instrumenten, maar past ze ook aan de wensen van de klant aan. Wie bijvoorbeeld niet van Duitse trekzakmuziek houdt maar gek is op Ierse wijsjes, kan vragen, het nieuwe instrument daarvoor geschikt te maken. Dat houdt in: het bijvijlen of bijslijpen van de tongetjes van het instrument, een moeizaam en nauwgezet werkje.

Berend Kok, nu 46, kreeg als jongen accordeonles. Toen hij groter werd, hield hij er mee op. Maar de oude belangstelling keerde terug, toen hij net getrouwd was. Hij kreeg toen een accordeon in handen, waar wat aan mankeerde. Hij ging ermee naar enkele muziekhandels, maar daar kon men het instrument niet maken.

Toen is hij zelf maar aan de slag gegaan. “Ik was altijd al nieuwsgierig hoe dingen in elkaar zitten.” Maar er bestaat niet zoiets als een officiële opleiding voor harmonicareparateurs. Het was vooral werk dat werd gedaan door ‘oude mannetjes’ thuis en die gaven het geheim van de smid niet graag prijs. Maar voor Berend Kok betekende dit juist een geweldige uitdaging.

Hij is er zelf ook niet erg mededeelzaam over. Want al die met zoveel moeite verworven kennis deel je niet gemakkelijk met anderen. Hij wil wel kwijt dat het een zaak was van veel informaties inwinnen bij reparateurs, fabrikanten en muziekwinkeliers. Het vergaren van die kennis nam veel tijd in beslag.

Want het luistert allemaal nogal nauw. Neem nou alleen de samenstelling van de was, die gebruikt wordt voor het vastzetten van de tongetjes in het blok.
Het vergde heel wat onderzoek en experimenteren, voor hij de juiste samenstelling van de was wist. Hoe harder de was, hoe krachtiger het instrument klinkt. Maar te hard mag ook weer niet, want dan gaan bij een lage temperatuur de tongetjes resoneren of zelfs rammelen.

Te zacht kan ook niet, want als het instrument aan warmte wordt blootgesteld, smelt de hars en raken de tongen zelfs helemaal los. Kok: “Ik kreeg hier eens een accordeon, die had een hele tijd in de zomerse warmte in een auto gestaan. In de ene hand had de eigenaar het instrument, in de andere een plastic zak met allemaal aan elkaar gekleefde tongetjes.”

• De website van Berend Kok.